امروزه تمامی تولید کنندگان طیور صنعتی به این نتیجه رسیده اند که یک تولید موفق و با صرفه، عمدتاً منوط به سلامت دو دستگاه حیاتی در بدن طیور می باشد:
1- دستگاه گوارش
2- دستگاه تنفس
به طور کلی فعالیت اصولی و صحیح سایر دستگاه‌های حیاتی در بدن طیور بسیار بسیار وابسته به سلامت و ثبات در این دو دستگاه می باشد.
ما در قسمت اول به توضیح دستگاه گوارش و چگونگی عملکرد آن می پردازیم و در قسمت دوم بحث، دستگاه تنفسی و سیستم قلبی عروقی و عملکرد آن را به طور خلاصه بیان خواهیم کرد.
قسمت اول : دستگاه گوارش طیور
دستگاه گوارش طیور شامل چند قسمت اصلی می باشد که از ناحیه منقار و دهان شروع و به چینه دان، پیش معده، سنگدان و در نهایت روده باریک و روده بزرگ ختم می شود . کلیه مواد غذایی ابتدائاً در چینه دان و پیش معده و سپس در سنگدان تحت تاثیر شرایط اسیدی و فشار مکانیکی قرار گرفته و در نهایت برای مراحل پایانی هضم و جذب وارد روده می‌شوند که عمده ی جذب مواد غذایی و تولید فرآورده ها و متابولیت های قابل دفع در طول لومن روده انجام می گردد.
با این حال، به نظر می‌رسد که یک دستگاه گوارش برای سالم ماندن در طول دوره پرورشی، نیازمند به تغذیه سالم و اصولی و استفاده از مواد با کیفیت و مطمئن می باشد.
با توجه به ایجاد تغییرات مختلف در جیره و استرس‌های ناشی از متابولیسم مواد غذایی و تولید فرآورده های ناشی از آنها در دستگاه گوارش مانند : اسید اوریک، آمونیاک و امثالهم دستگاه گوارش طیور نیازمند افزودن ترکیباتی است که با تثبیت اسیدیته و فلور میکروبی آن، پرنده را به سمت سلامتی و افزایش راندمان تولید هدایت نماید . تحقیقات چند سال اخیر دانشمندان در سرتاسر دنیا، استفاده از آنتی بیوتیک ها در جیره غذایی طیور را با توجه به ایجاد مقاومت های آنتی بیوتیکی مشترک در دام و انسان و همچنین به خطر انداختن سلامت دستگاه گوارش طیور با تاثیر منفی بر روی سلامتی فلور میکروبی طبیعی روده مردود دانسته و تنها جایگزین موثر و بی خطر برای آنتی بیوتیک ها را ترکیبات :پروبیوتیک، پری بیوتیک عصاره های گیاهی و ترکیبات اسیدی کننده ی دان و آب می دانند.
هرگونه تغییر ناگهانی جیره، تغذیه ناسالم، افزودن ترکیبات جدید و تازه خریداری شده به دان و یا استفاده از ترکیبات مانده و فاسد شده در خوراک طیور، باعث ایجاد استرس و ایجاد بیماری در دستگاه گوارش طیور می گردد که در اغلب موارد با ایجاد علائم اسهال در سطح گله مشاهده می گردد. در بسیاری از مواقع در مراحل اولیه این اسهال های تغذیه ای، عوامل میکروبی دخالت چندانی نداشته و اسهال اولیه ناشی از ایجاد تغییرات در لومن دستگاه گوارش و در اثر تولید ترکیبات ناشی شده از مواد غذایی تازه وارد و یا فاسد و یا واکنش ایمنی محیط روده نسبت به آنها می باشد.
در این بین تاثیرات ناشی از این ترکیبات باعث تخریب دیواره روده و بهم خوردن فلور میکروبی طبیعی روده شده و در نهایت با فعال شدن باکتری های بیماری زای فرصت طلب موجود در روده، وضعیت اسهال از حالت فیزیولوژیک به حالت پاتولوژیک یا بیماری زا تغییر پیدا می کند .در واقع عمده ی اسهال های ایجاد شده در طیور در بدو شروع بیماری نبوده و ناشی از تغییر سرعت حرکت مواد غذایی، در اثر تولید و ترشح فاکتورهای نامساعد کننده در روده طیور می باشند، لیکن با ادامه این وضعیت و عدم اصلاح جیره و اصلاح شرایط دستگاه گوارش طیور، به فرم بیماری زا تبدیل می شوند.
حال توجه به نکات ذکر شده قبلی این سوال به ذهن متبادر می شود که با وجود انواع و اقسام استرس های مختلف ناشی از تغییرات مداوم جیره، تغییر اقلام جیره و شیوع بیماری‌های مختلف ویروسی و باکتریایی در طیور و تاثیر مستقیم آنها بر دستگاه گوارش، چگونه می توان از یک چنین محیط گوارشی که به طور مداوم تحت تخریب و تخریش بوده و فاقد یک سیستم ایمنی ناکارآمد است انتظار داشت که به تنهایی قادر به جلوگیری از حمله ویروس ها و باکتری های بیماری زا و مهاجم به سطح دیواره ی روده بوده و از نفوذ آنها به سایر ارگان‌های بدن، از طریق نفوذ به سیستم عروقی مخاطی روده جلوگیری نمایند.
در همین راستا دانشمندان طی تحقیقات مختلف و آزمایشات فارمی متعدد به این نتیجه رسیده اند، که بایستی در طول دوره پرورشی طیور اعم از گوشتی، تخمگذار و یا مادر، در جیره روزانه آنها از ترکیبات تثبیت کننده دستگاه گوارش مانند : پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و انواع ترکیبات گیاهی متعادل کننده محیط روده و یا ترکیبات اسیدی کننده استفاده گردد.
افزودن روزانه این مواد طور جداگانه و یا به صورت ترکیبی در جیره طیور، باعث تثبیت شرایط دستگاه گوارش و افزایش میزان ایمنی سطحی و همچنین افزایش و سطح جذب مواد غذایی در طول لومن روده گردیده و تا حد بسیار زیادی، سلامت طیور را در طول دوره پرورشی تضمین می‌نماید، این در حالیست که در یک روده تحت استرس و بیمار، تخریب و تخریش مداوم پرزهای روده باعث کوتاه و ضخیم شدن آنها گردیده و متعاقب آن سطح جذب در طول روده به شدت کاهش می یابد و با اینکه سطح مصرف روزانه خوراک در گله ممکن است طبیعی به نظر برسد لیکن در پایان دوره و یا در طول دوره، سطح تولید گوشت و یا تخم مرغ ایده آل نبوده و باعث پر هزینه شدن تولید و کاهش سود و هزینه بر شدن آن گردیده و باعث متضرر گردیدن مرغدار خواهد شد چه بسیارند مرغدارانی که از روی ناآگاهی و یا مشاوره های نادرست در پایان دوره پرورش طیور گوشتی از مشکل افزایش ضریب تبدیل و کاهش وزن گله در مقایسه با ضریب تبدیل رنج می برند وهمچنان بدون بررسی علل ناکامی خود در این راستا و سعی در جبران آن، همچنان علت آن را ویروس نیوکاسل و بیماری نیوکاسل می دانند و هنوز از مواضع اشتباه خود عقب نشینی نمی کنند.
قسمت دوم :دستگاه تنفسی و قلبی عروقی طیور
دستگاه تنفسی طیور از دهان و سوراخهای بینی شروع شده و سپس به حلق و حنجره، نای و نایژه ها ودر انتها به ریه ها ختم می شود.نقش دستگاه گردش خون نیز در ارتباط با دستگاه تنفس انتقال اکسیژن از ریه‌ها به اندامها و سپس بازگشت دی اکسید کربن از اندامها به ریه و دفع آنها از بدن می باشد که این کارعملاً درهر دم و بازدم اتفاق می افتد مهم ترین و حیاتی ترین قسمت دستگاه تنفسی در طیور بینی و سینوس ها و نای می باشد که مدخل ورود اکسیژن و یا ذرات و مواد آلوده و سایر ارگانیسم های بیماری زا می باشند. یک دستگاه تنفسی سالم نقش بسیار بسیار زیادی در پیشگیری از بیماری‌ها برای طیور ایفا می نماید به گونه ای که در یک دستگاه تنفس سالم و ایمن شده به وسیله یک سیستم ایمنی مخاطی پایدار و دارای مخاط سالم عوامل بیماریزا بلافاصله پس از ورود توسط سلولهای ایمنی وایمنو گلوبولین های سطحی شناسایی شده و نابود میشود و سپس توسط حرکات اختصاصی دستگاه تنفس به بیرون رانده می شوند.
حال سوال پیش می‌آید که چگونه می توان وجود یک دستگاه تنفسی سالم را برای طیور تضمین نمود؟ ما برای این کار عمدتا سه راه کلیدی و اساسی را به شما پیشنهاد می کنیم:
1- ایجاد تهویه صحیح و اصولی در سالن پرورش
یک تهویه صحیح واصولی با در اختیار گذاشتن اکسیژن کافی برای تولید و حذف گازهای مخرب داخل سالن مانند : منو اکسید کربن، دی اکسید کربن، آمونیاک و گرد وغبار، سلامت گله را در طول دوره پرورش تضمین می‌کند.
2-استفاده از واکسن های مناسب و انتخاب یک روش واکسیناسیون صحیح و به موقع
بعضی از ویروس‌های بیماریزا مانند برونشیت و نیوکاسل اولین راه ورودشان به بدن طیور دستگاه تنفسی و سینوس های چشمی می باشد . بهترین و موثرترین راه پیشگیری از ورود ویروس و یا کنترل آنها در بدو ورود به بدن، بخصوص در مورد ویروس بیماری برونشیت و در مرحله دوم نیوکاسل، افزایش سطح ایمنی مخاطی از طریق اسپری یا قطره چشمی واکسن میباشد . که این مورد به خصوص در مورد بیماری برونشیت بسیار مهم حیاتی می باشد چرا که اولین و موثر ترین روش برای کنترل بیماری برونشیت در گله، استفاده از واکسن به روش اسپری و آن هم ترجیحا در سن یک روزگی و یا به روش قطره چشمی وآن هم ترجیحا در سن یک روزگی می باشد که البته ما برای اولین واکسیناسیون فقط روش اسپری را توصیه میکنیم .درواقع استفاده از روش خوراکی برای واکسن برونشیت به معنای هدر دادن سرمایه بوده و عملا هیچ ایمنی برای گله در پی نخواهد داشت چراکه هدف از یک واکسیناسیون بر علیه بیماری برونشیت ایجاد یک ایمنی مخاطی در سطح مخاط دستگاه تنفس میباشد تا در بدو ورود ویروس قادر به کنترل آن باشد و خوراندن واکسن هرگز چنین ایمنی را برای روزهای اول، برای گله ما ایجاد نمی کند.
3-استفاده مداوم و یا به طور سیکلیک در داخل آب یا دان از ترکیبات معطر حاوی عصاره های گیاهی
همراه با essential oil
این فرآورده ها که تحت عناوین مختلفی در بازار موجود هستند قادرند از طریق افزایش ترشحات مخاطی در طول دستگاه تنفس و همچنین تاثیرات گشاد کنندگی و خلط آوری خود، باعث بهبود حرکات دستگاه تنفسی به سمت بیرون شده و همچنین با خواص ضد التهابی خود، باعث کاهش التهاب مخاط دستگاه تنفس گردیده و کاهش علایم تنفسی در گله را ایجاد نمایند، همچنین از طریق تحریک ایمنی سطحی مخاط و افزایش ترشح فاکتورهای ایمنی در سطح مخاط دستگاه تنفس جمعیت عوامل بیماریزا را در سطح مخاط کاهش می دهد.